«ТIулгаша а дуьйцу». Нохчийн классика Мамакаев Мохьмада язйинчу поэмин цIе дагаоьккху Оьрсийчоьнан орденш, мидалш луьстуш. Ткъа кхузахь ала тарло: «Аьчкаша а дуьйцу»!
Паччахьийн заманара доьналлин тоьшаллаш-мидалш: «ГIебартойх леташ билгалваьллачунна» 1805-гIа шо, «Кавказ – 1837-гIа шо», «ТIамца Ахульго яккхарна, 1839 –гIа шо», «Нохчийчоь а, Дагестан а яккхарна 1857, 1858, 1859-гIа шераш», «Малхбузе Кавказ къаръярна, 1859-1864-гIа шераш»... .
Цул тIаьхьа бехха мур лаьттина оьрсийн империн, цо шен йолчу мидалех тоам а беш, керланаш кIезиг юкъахоьцуш.
Орденийн, мидалийн догIа чухьаьдда Оьрсийчохь Iедал коммунисташа шайн караэцча. 1940-чу шерашкара схьа, ша и Iедал доххалц йолчу хенаша, кхоьллина тIеман хьуьнарш гайтарна луш хилла ягарйина а ца валлал дукха йоьза билгалонаш. Царалахь ю Чехословаки, Венгри къаръярна, Китайхь, Корейхь, Кубехь, Вьетнамехь, Комбоджехь, Суданехь, Эфиопехь, Алжирехь, Мозамбикехь, кхечунхьа а, ур-атталла Бангладешехь тIемаш барна а луш хилла мидалш.
Советан Iедал доьхначу кху 20 сов шарахь Оьрсийчоьно тIемаш бина мехкаш бовзуьйтуш ю кхузаманан мидалш, орденш: «Сомалехь тIеман гIуллакх дарна», «Абхазина гIодарна», «ХIирийчоьнна гIодарна», «Кодори мукъаяккхарна», «Гуьржийчоь машарна декхаре ярна»... .
Ша ала ду Оьрсийчоьно нохчашца рогIехь бинчу тIаьххьарчу тIемаша кхоьллинчу мидалех. Дехха ду церан кочар: «Нохчийчохь тIемаш барна», «Къилбаседа Кавказехь гIуллакх дарна», жIар «Къилбаседа Кавказ, 1999-2009-гIа шераш», «Соьлж-ГIала яккхарна», «Дуьненаюкъарчу терроризмаца къовсам латторна», иштта дIа кхин а.
Нохчийчохь Масхадов Аслан президент лаьттачу шерашкахь, цуьнан администрацин куьйгалхо ша хиларе терра, Iедалан протоколан декъах а жоп луш хилла ву хIинца Ингалсехь веха Баталов Апти. Цуьнга дийхира Маршо Радионо таханлерчу Оьрсийчоьнан мидалех, орденех лаьцна хетарг алар. Баталовна иштта го хьал.
Баталов Аптис хьаха ма-дарра, кху деношкахь «ГIирма а, Севастополь а мукъаяккхарна» цIе йолу мидал а арахецна Оьрсийчоьно. Иза елла президентна Путин Владимирна а, тIеман министрна Шойгу Сергейна а, Украинера мохк боккхуш когашца а, куьйгашца а, дашца а къахьегначу кхечу нахана а.
Оцу мидало, масала, Iорадоккху Кремло къайладаьхьина латтийнарг. ГIирма оьрсийн эскарш кхаьчна а ца хилча, хIун динчунна елла мидал Шойгуна а, кхечу эскархошна а, ФСБ-н дакъошкарчу нахана а? Хаттарна жоп гуш ду мидалш схьаэцначийн могIаршка хьаьжча. Агрессоран къайле гучуйоккху ша мидало.
Бакъду, ямартло гучуяьллера аьлла, юьхь-марш, амал хийцалур йолуш хIума-м дац Оьрсийчоьнца. Дуьне кхардахь а, оьрсаша цкъа а ца динчу кепара дозалла до шаьш а, шайн президента а кхечу мехкийн Iойла йохорах.
