Нохчийчуьра схьа официалан хьостийн терахьаш мухха делахь а, юкъараллехь дийцарца, вайн махкахь дукха бу къеста доьзалаш.
Маре яхна аьлла гIара а далале, хьенехан йоI цIа еана олий хазадо.
Баккхийчара ма-оллура, "ловзар ду иза-м, нагахь санна цу шинна юкъахь доьзалхо вацахь", амма дукха хьолахь, балица доьрзу селхана тасаделла захало.
Къастаран бахьанаш кеп-кепара хуьлу вайнахалахь: нус Iуьйранна ца гIаьттинера, марда чувеача, цунна хьала ца айъеллера, цIийндена дуьхьал дош деанера… Уггар алсам хеза цу кепара бехкаш.
"И дерриге а цунна латто аьтто боцучу стеган мах а охьаболу зудчун бIаьргашчохь"
КIезиг ца хуьлу социалан бахьанашца къестарш. Белхазалла, циггара юучуьнца-молучуьнца ца хуьлу темаш-товраш.
Советан заманахь массо а адам цхьабоса социалан хьелашкахь дехара, тахана санна хьолахой, къехой аьлла къестамаш боцуш.
Ткъа тахана доьзало юкъийначу зудчунна а лаьа, садаIа яха а, езаниг коч-мача юха а, шен доьзалхо тоьллачу доьшийла вахийта а…
И дерриге а цунна латто аьтто боцучу стеган мах а охьаболу зудчун бIаьргашчохь.
Кху саьхьарчу заманахь, наггахь доьзалехь бен ца хуьлу вовшах кхетарш: сатохалахь, зуда, цхьажимма, дIанислур ду хьуна дерриг а кхана-лама, цхьа дагахь доццу аьтто а хилла, бохуш.
Зудчун пусар ца даран бахьанашца а хуьлу дуккха а къестарш. Iедало шаьш къобал а деш, тIаьххьарчу шерашкахь шишша-кхоккха зударий тIебалош меттигаш нисъелла…
Зударшна бехкамаш а беш, шайна дукха хIуманаш могуьйту кху заманан а-ля Исламан векалша.
Кху деношкахь Iедалан тIегIанехь дийца даькхина махкахь къестачу доьзалийн терахь стамлуш хиларх, Iадатийн бухтIехь еххачу заманара дуьйна кхииначу, оьздачу хотIехь схьадогIучу нохчийн къоман юкъараллехь и боккха лазам хиларх а.
"Къаьстинчу доьзалшна юкъахь маслаIат де боху Iедало"
Мехкан куьйгалхочо рогIерачу кхеташонехь тIедиллина кIоштийн имамашна а, префекташна а, полицин декъийн куьйгалхошна а шайн-шайн эвлашкахь къаьстинчу доьзалийн тептар вовшахтохий, муьлхачу бахьанашца къаьстина а таллий, тарлучийн барт а беш, маслаIате болх болабе аьлла.
Нагахь санна, барт хуьлийла доцучу доьзалехь, нанас шеца дIабигина и доьзал кхиош белахь, оцу зудчун верасашкара кехатца чIагIо яйта боху Кадыровс, шаьш дош ло, шайн йоIа берийн дех а къаьстина кхобучу доьзалх кхана-лама цуьнгара даьллачух, шаьш жоп лург хилар тIелоцуш.
Дукха хьалхе цIийндех къаьстина шен 4 доьзалхо ша хьалакхииначу нохчийн нанойх ю тIаьххьарчу I0 шарахь Германехь еха Зараъ.
ТIехь цIийнда а воцуш, уггар тIеман шерашкахь, бан болх а боцуш, гIийла лол биттинчу цунна дика девза йитина я йиссина Iачу зудчуьнгара хьал.
ХIетте а боху цо, рицкъаш хаьдда, доьзал бухучу далахь, бераш ненаца хила деза.
"Атта буху тахана доьзалаш"
Зараъ: "Атта дахар лаха да а дIавоьду доьзална тIера, ша дIавахначул тIаьхьа, шен доьзална хьалха ша кхи жоьпе хила а ца веза, цаьрга юха хьажа а ца веза олий. Цхьайолу зуда а, оцу деца доьзал а буьтий, кхул а паргIат дахар лохур ас сайна олий, дIайоьду.
Рицкъанаш, кхолламаш тайп-тайпана хуьлу. Оцу доьзало къастархьама боккха болх дIахьо, гIовгIанаш, девнаш. Ткъа и доьзал ца бохо а, ца къаста а бахьанаш ца лоьху.
Атта буху тахана доьзал. Шен доьзал дIа а ца тосуш, кхерч боьхнехь а, и зуда Iен лууш елахь, нийса хета суна. Бераш охьа ма дахкалаш олу ас, хIуъа хуьлуш делахь а. Вита стаг, шен ма-ттов, кIордийча юхавоьрзур ву, нана нана хила еза доьзална".
Мехкан куьйгалхочо телевизионан эфирехь боху, вайн махкахь мел ден зуламаш нанас ша цхьамма кхиочу доьзалшкара хуьлуш ду.
Иштачу 100 доьзалшна юкъахь 5 бен лартIехь ца хуьлу боху цо.
Хуьлийла дуй-те иштта? Муьлхачу нанна луур ду шен доьзалхо нехачул а оьшуш хуьлийла? Махкана, нахана хьалха юьхьIаьржа хIотта?
Нохчийн наноша тIехь дай а боцуш кхииначу къонахийн цIераш исторехь яха йисина.
Дадин Айбика, Жерочун кIант, Адин Сурхо…
Хийла дикачу ден вон кIант а кхуьуш, хийла вочу ненан дика кIант а хуьлуш дуьне ду-кх хIара, боху Маршо Радиоца къамел динчу Зараа.
Ткъа хууш ма-хиллара, нохчийн юкъараллехь долуш ду, берера диканиг далахь, ден хуьлуш и доьзалхо, вониг далахь нана бехкеозош.
"Нанас Iуналла ледара дина олий, бехк нанна тIе тотту вай"
Зараъ ю кхи дIа дуьйцуш.
Зараъ: "Хийла нанас ша кхииначу доьзалх дика кIентий бевлла, хийла оьзда йоьIарий бу. Хийла "ас", "со" бохучу , даккхий догIмаш долчу къонахийн йоI галъялла, кIант галваьлла меттигаш бу-кх.
Нанас Iуналла ледара дина олий, бехк нанна тIе тотту вай. Цхьаммо а ца хотту оцу зудчуьнга, хьуна хала дуй, хьуна гIо оьший, олий. Ша шен берашца, йиина, яанза, бала токхучу оцу ненан доьзалера цхьаъ далахь, и нана дуьнен тIе а йоккхий, сийсазйо. Хила язделларг деца а хир ду, ненаца а хир ду".
Нохчийн хьалха, 50-70 шо хьалха доьзалан институт хила хIора хIусамехь, шайн кIант а, йоI а, доьзал кхолларна а, лело дезачу гIиллакхашна, гIуллакхашна Iамош. И ламаст доьхна, юкъара дIадаьлла. Ткъа тахана Iедал юхаметтахIотто хьийза и доьзалан институт.
Доьзал дуьнечу боккхург зуда ю, берана аганан илли олург а зуда ю, кхерчан цIе латториг а зуда ю…
ТIаккха, уггар а хьалха, и зуда лара а, цуьнан пусар дан а Iемича, лаьттар бацара доьзал?
