Сталин валар а, стаг вазвар а: муха дара иза?​ 

"ЦIегIа Антресоль" документалан подкастан рогIера программа арахецна Маршо Радион Оьрсийн сервсио. Цуьнан автор ву Иван Мартыненко.

Сталин валар а, стаг вазвар а: муха дара иза?​

ХIораммо а цхьаъ дешна а, хIоранна а цхьаъ хезна а, цхьаъ гина а хир ду Сталин валарх лаьцна, цуьнга тIаьххьара бIаьрг тоха гIертачу наха вовше хьешна бIеннаш адамаш дайарх лаьцна а, "стаг вазвар" Ӏорадаккхарх а, цунна реза боцуш арабевлла дуьхьалонан акцин декъашхошна герз деттарх лаьцна а. ХIинца шун аьтто бу иза гинчу наха баккъалла а иза муха дара дуьйцуш ладогIа. Цу программан цхьайолу истореш ю хIорш:

Каргина Мария (83 шо), Донера гIалгIазакхи: Массо а боьлхуш бара, ткъа со елара. Школехь схьалгулдира тхо. Сталин велла аьлла дIакхайкхийра.

Сталин вуно лоруш стаг вара, массо а кхерара, хIун хир ду-те хIинца иза велча, бохуш. Цхьанне а ца хетара дерриг иштта синтеме хир ду, машар хир бу, юха а тIом хир бу аьлла хетара, хIунда аьлча Сталин Дела санна вара. Эшаршкахь а, массанхьа дIадиттинчу сурташна тIехь, урамийн цIерашкахь вара Сталин, Сталин, Сталин.

Школехь гулдира тхо, массо а классашкара дешархой, хьехархоша къамелаш дира. Дерриг бераш, дешархой боьлхуш бара, БIаьрхиш хи санна охьаэхара. Суна а, сан доттагIчунна а, хIунда делахь а, беламе дара. Оцу хенахь тхо баш тIаьхьа а ца кхиара хIун-муха ду бохучун, тхойшиъ елара берш а белхар беламе хеташ. Тхойшинна беламе дара дIахIиттина хьехархой а, дешархой боьлхуш хилар. Ткъа со а, Зойка а гӀадъяхана йоьлура.

Адамишин Анатолий (85 шо), СССР-н арахьарчу гIуллакхийн министран хилла когаметта: Студент волуш Сталин гира суна: иза дийнаволуш демонстрацехь а, веллачул тIаьхьа дакъа чудуьллучу яьшки чохь а. Дукха Iуьйрана дара иза. Колоннийн Зал олу чоь ах яьсса яра. Цига кхача ирчачу буса некъ бира ас машенашца къевлинчу некъашкахь адамаш тIеттIатаьIна бIеннаш нах байинчу урамашкахула. ЦIий Iенийначу тирано, олуш ма хиллара, шен валарца дукха адам дIадаьхьира.

Дакъа чудуьллу яьшка лакхене йиллина яра, жимма раз а яьккхина. Суна иза сий доцуш хIума хийтира – хIара хIун ду дан а, леррина дIагайта охьайиллина хIума санна?!

Со араваьллачу агIор урамаш даьсса дара, хIунда аьлча деррг а адам мела догIа хилла доьлхуш лаьтташ дара вукха агIор. Хеталора, дахар чекхдаьлла. Муха хир ду Сталин воцуш, мича гIур ду вай?

Морщакова Тамара (83 шо), Оьрсийчоьнан Конституцин авторех цхьаъ: Иза дара тхуна муха даха деза дийца кхин цхьа а стаг вац-кх бохург хаадалар. Доьзал муха бехар бу бохург дацара иза. Иза дара вай дерш а цхьаьна, вайн йоккхачу юкъараллехь муха дехар ду, ма дарра аьлча, бохь а, бух а боцуш дисина долу, бохург.

Дукхаха долу адамаш цунах тешара. ХIунда аьлча, дIаяьллачу хенах бакъдерг гойту ирча истореш массарна а хууш яцара, царах лаьцна дийца дихкина дара. Репрессешкахь бала хьегначу доьзалша а ца дийцара шайца хилларг берашка.

Лоруш дара бераш лардан деза аьлла. Нанас шен берашка ца дийцара, мича вахана да. Денанас а, ненананас а, дедас а, ненадас а ца дийцара цу тайпа хIуманаш я берашка а, я берийн берашка а.

Бабин Анатолий (88 шо), хилла эскархо: Сталин дIавуллуш хилира со. 1953-чу шарахь шолгIачу курсехь доьшуш курсант вара со. Сарахь телефон туьйхира -Сталин велла элира. Чуьра са дIадаьлча санна хьолехь вара массо а. Кхин дIа муха дехар ду вай, боху ойла хьийзар коьрте. Сталин вац. Сталин дерриг а дара. ШолгIачу Iуьйранна лекце йоьдуш чувеара кафедран хьаькам. Суна тIе пIелг а хьажийна, цо элира "схьавоьлла" аьлла.

Со аравелира. "Вало, парадан духар тIедоха, Сталин дIавуллучу тезета гIур ву хьо", - элира цо. Шалонахь кхин цIерпошт ца сацош Москох дIакхечира тхо. Цигахь оха Iамораш дIадаьхьира тезетана кечлуш.

Зазадоккху-беттан 9-хь (Март) буса 3 долуш ЦIен майдане дигира тхо машенашкахь. Со юкъахь волу эскаран дакъа нисса Мавзолейна дуьхьал лаьтташ дара. Цхьа вон хенан хIоттам лаьтташ де дара иза.

Адамаш тIеттIатаьIнера вуно ирча. Машенашкахь дIакхехьара царах дисина зонтикаш, шляпанаш, мачаш а. ЦIен майданна гонахарчу цIенойн тхевнаш тIера биргIанашкахула охьабисса гIертара нах, амма уьш чутеттара кхоалгIа тIегIантIе кхаьчча, адамаш охьаэгара лаьтта. Ткъа тхо лаьтташ дара, тхо лаьтташ дара ладоьгIуш.

"ЦIегIа Антресоль" программе ладогIа аьтто бу кхузахь: