Европехь бехачу нохчийн уггар а йоккхачех йолу проблема ю, берашна ненан мотт ца хаар. Цул а йоккха проблема ю, цхьадолчу дай-наношна, Нохчийчохь шаьш ца хилча, нохчийн мотт оьшуш ца хетар. ХIуъа а дина, ша берашна иза биц ца балийта гIертачеран эвсараллах хьалхара жамIаш лара мегар ду, Европера цхьайолчу пачхьалкхашкахь ненан мотт хьехаран классаш вовшахтохар. ХIинца цунна тIекхетта, кхузахь нохчийн маттахь туьйранаш зорбане довлар.
„Ломахь, цхьана хазачу юьртахь, хин йистехь лаьттачу жимчу цIа чохь дехаш-Iаш дара Дадий, Бабий. Цхьа а доьзалхо вацара церан. ХIора сарахь, беттаса схьакхетта, седарчий стиглахь ловза девлча, Бабас доIа дора Деле:
„ХIай Веза Хила Дела, сан дехарна жоп лохьа, доьху ас хьоьга, и Воккха Стаг цхьалха ву даима а, ас-м хIун ден дарий, со-м дIа Iийр ярий, и Воккха Стаг цхьалха волуш хала ду-кх сан сина. Лохьа цунна цхьа жима хьадалча-накъост...“
И дешнаш Хаджиева Зараас яздинчу „Буйналбика“ цIе йолчу туьйранна юккъера ду. Вуно исбаьхьчу, цхьана агIор кIоргерчу, амма вукху агIор берашна дика кхетачу, аттачу маттаца яздина долу и туьйра, доллучу дуьнентIехь хIора а къомалахь аьлча санна даьржина долчу буйнал бен йоцучу йоIах, - орсийн маттахь Дюймовочка“ а, немцойн маттахь Däumelinchen, италхойн маттахь Тубелина, иштта дIа кхин а, - долчу туьйранийн цхьа тайпа ду. Доьзалхо воцуш къона къанделлачу Дадиний, Бабиний Дала, эххар а церан доIанашна жоп луш, цхьа цIоьмалг-йоI яларх а, церан леламех а лаьцна ду иза.
Хаджиева Зараъс вуно хаза дийцина иза, нохчийн синкхетамца а, амалшца а, меттан башхаллашца а цхьанадогIучу кепара. Цхьанна а агIор оьрсийн я ингалс я немцойн маттера деккъа дин гочдар лара мегар доцуш, ша-шах долу, шен хатI а, амат а долуш, нохчийн ширачу туьйранийн а, иллийн а санна къоман синбашхаллаш гойту туьйра хила цунах.
Зараас ша ма -аллара, цу туьйран коьрта турпалхочун Буйналбика цIе йолчу йоIан, - ала дашна, и цIе ша а ю вуно аьттоне хаьржина, - васт а, цуьнан цIе а, амал а цуо кхолла лууш, дагахь дуккхаъчу хенахь дуьйна кхаьбна хиллехь а, амма цхьа цIеххьана даьллачу бахьанийца, „ЭхI! ХIара ю-кх цу йоIана дика цIе!, - аьлла дагатессинера цунна.
Хаджиева Зараъ: „Со дукха жима йолуш дуьйна дуьненан литература езаш яра со, ткъа йоккха мел хуьлу а, оьрсийн туьйранашкахь Дюймовочка ю, японхойн „Мальчик с пальчик“ ву, кхечера кхин ду, ткъа вайн къоман хIунда яц теша и тайпа берийн персонаж, олий, ойла йора ас.
Кхано тIаьхьа, дуьйцуш томехь дацахь а, сан воккхох волу доьзалхо йоI хилча, тхан нанас элира: „Вай, хIара ма буьйналбика ю, буьйналла бен а ма яц хIара-м!“, аьлла. Эццахь дагадеанера суна, и ю-кх, берана тилла хаза цIе а, туьйранехь персонажана тилла цIе а, аьлла“.
Маршо радио: Буйналбика туьйранах цуьнан авторо Хаджиева Зараъс ша сценарий а язйина, иза тоххарехь Европерачу кегийчу хьовсархошна тайникийн театрехь массийтаза гайтина. Германехь ша ехачу гIалин ишколашкахь, немцойн матте гоч а йина, меттигерачу дешархошна а, ткъа иштта цигахь дехачу нохчийн берашна а гайтина цо и тайникийн спектакал, нохчий бераша шаьш ролаш а ловзош, кечйина йолу.
Хаджиева Зараъ: „ И тайнигийн спектакал оха гоч а йина, гайтича, массарна а чIогIа тайнера. Немцошна а, вайчарна а. Тхан директорна -немцочунна уггаре а тайнарг дара, масала, Бабас Дадина кIант вехар Деле, ткъа Дадас Бабина йоI ехар. Цу шиннан и вовшех болу къинхетам.
Юха оха иза гайтинчул тIаьхьа, юх-юха а цуьнга хьажа меттигерачу 4 ишколера бераш даьхкира тхуна. Ткъа вайн вешан нохчийн берашна а вуно чIогIа хазахеттера, нохчийн матахь и ролаш ловзор а, туьйра дийцар а. И санна хIума лелор вайн берашна мотт Iаморехь а, марзбарехь а хьалхара гIулч хила йиш яра аьлла хета суна“.
Маршо радио: Буйналбика цхьаъ хилла ца Iа, Зараъс яздина долу туьйра, цуьнан уьш кхин а ду. Хир долуш а ду, авторо кхин дIа а берийн литературица болх беш хиларо са ма тийсийтара. И тайпа нохчийн маттаца болх бар а, къоман литература а, исбаьхьалла а бала езар а, Соьлжа-гIаларчу университетехь филологи, вуьшта аьлча меттан говзалла Iамийна йолчу Зараин шен доллучу дахарехь схьадохьуш ламаст ду. Европе кхаьчнера аьлла, я даймахкана генахь яра яьлла цуьнга дита-м тешна а ца луш, мелхо а, и ламаст ларар ДегIастана гена хиларо кхин а алсам а доккхуш. Цуо ша иштта дуьйцу цу шен амалх лаьцна:
Хаджиева Зараъ: „Суна-м ца хаьа, иза муха эр ду а, со иштта адам ду-кх, и шира хIумнаш дезаш а, и кIорге оьшуш а, даима а цхьацца хIуман духе кхача лууш а. Ткъа цул тIаьхьа дешнашца, йозанца иза дIаяздеш а. Со кхиа гIалахь кхиина ю, ишколехь мотт тешна а ца хьоьхура тхуна, нохчийн маттахь дистхилар а ца магадора. Амма вайн доьзалехь даима а мехала хилла мотт а, дин а. ХIетахь Iедало дин лелор дихкина долчу хенахь а дуккха Iелим нах хуьлура вайн хIусамехь. Церан назманашка а, къамелашка а ладугIура ас. Тхайн дегара а, дененера а ладегIна ас вайн нохчийн Iадаташка а, ламасташка а“.
Маршо радио: Хийраллехь, геналлехь кхуьучу вайнехан берийн, хууш ма-хиллара, хIинцале а яккхий халонаш ю, ненан мотт Iаморехь а, иза бийцарехь а. Царна, цу нохчийн берашна, шайн ненан мотт муха, хIун дича марзлур бара теша, хIун некъаш хир дара те, царна и мотт биц ца балийта а, церан цуьнца шовкъ хилийта а, аьлла, шега хаьтттича, Зараъс иштта дуьйцу.
Хаджиева Зараъ: „Суна схьахетарехь, доккхохчу декъехь берашна мотт ца хаар – иза церан дай- нанойн бехк бу. Юхьенца, кхуза схьадаьхкинчу муьрехь, со берашна мотт хьеха гIерташ, лелла. ХIетахь хийла нохчийн зудчо олура соьга: „ДIаялахь, и мотт кхузахь, Европехь, кхин цхьанна а оьшуш а бац“, олий. Вай, Европина эша безаш ма бац вайн мотт! Европина хIунда эша безара вайн мотт, иза вайна ваьшна а оьшуш ца хилча?! Иза стеган сина оьшуш хила безаш ма бу, стеган тIамарах дIадоьлла хила дезаш ма ду и мотт безар. Ткъа дена я нанна ца оьшург церан берашна а оьшур ма дац“.
Маршо радио: „Европина оьшуш хила безаш ма бац вайн мотт, вайна ваьшна, вайн синошна оьшуш хила безаш ма бу“, - и Хаджиева Зараин дешнаш вайн къоман мотт мехала ца хетачийн а, цуьнца бала боцучийн а, тIехула тIе и мотт баларах кIелхьара баккха безара-кх аьлла, сихо еш боцучу къоман Iедалхойн а леламийн тIум гойтуш ду. И дешнаш хIора а нохчийн доьзалехь, дашочу варкъаца яздина, уггаре а гучу меттехь дIатоьхна хила дезара, аьлла хета, уьш даима а гуш, бIаьрга хьалхахь хилча мукъане а, шен ненан мотт мехала ца хетачарна шаьш лелочун ойла йийр яцара теша, аьлла, болчу сатийсамца.