Шайн литература хьакъ долччу тIегIантIе яккха еза нохчаша. Цуьнга къоман ларам хилча бен аьтто бац цунна шен мотт дебон а, чIагIбан а. Поэт-гочдархо Хатаев Хьусайн Пушкинан «Евгений Онегин» роман нохчийн матте йоккхуш ву кху муьрехь. Цуьнца хилира Маршо Радион нохчийн литературан хьокъехь къамел.
Забар адамашна шатайпа мукъ хилла яьхна нохчийн къомаца. Вайн ярташкахь гIаланашкахь шашах кхоллало самукъане дийцарш, аларш. Нохчийн барта кхолларалла кхидIа а кхуьуш юйла а гойту оцу хьоло. Гойту нохчийн амалехь доцийла халонашна стаг кIел а вуьсий вухий, воьлхуш вехаш.
Дуьненаюкъара Яздархойн Де ду шинара. ПохIманчаш, къаьмнашна синан кхача латтабе интеллигенци къобалъеш, диллина иза рузмане Цхьанакхеттачу Къаьмнийн организацино. ХIун хьолехь ю тахана нохчийн литература, мел мехала ву халкъалахь яздархо? Хаттарна жоп ло Алиева Заринас а, Минкаилов Эльбруса а.
Хьераяьлла йоьду прогресс, хуьлу бес-бесара хийцамаш. Ши бIаьрг, ши ког берг ларво дахаран аьрхачу боларца. ...Ткъа хIун до когаш боцчо я ши бIаьрг боцчо? Иза а ма ду, шен дуьнене хьежар а долуш, кхетамчохь адам, цуьнан ойла вай ян а йиний? Ткъа Нохчийчохь-м ву 3100 бIаьрса доцу вахархо....
...Юха а тIаккха а ненан меттан гIайгIанех. Нохчийн мотт леш лаьтто олу хийлачо, олу иза шена а тIехь ца хуучу нохчочо а. Муха ю оцу шийлачу хьолан билгалонаш, хIун дича толур дара гIуллакх.
Меттанаш адамаш санна ду. Уьш кхолла а ло, гучура дIа а довла. ЮНЕСКО дуьненаюкъарчу организацино далочу терахьашца, 2500 эзар мотт бу кху дуьненчохь лелочура дIабала мегачу кхерамехь. Царна юкъахь бу 136 Оьрсийчохь дехачу къаьмнийн меттанаш. Царах 20 хIинцале а белла лоруш бу.
Iедал бехке ду Нохчийчоьно къоман мотт мерайоI санна кхабарна, аьлла хета цхьаболучарна. Вукхара бахарехь, Iедало ша дан догIург дерриг а дина мотт бахийта, амма халкъан интеллигенци яц иза къаргбан, нахана марзбан меттахьовш. Мила бакъ ву?
ТIаьххьарчу заманахь шина гаранах латта йоьлла нохчийн кхузаманан литература, аьлча а, литераторш. Iедална безарш, цунна суждане ца хIуьттурш а. Муьлхачу тIегIанахь, кепехь, синан куьцехь хила веза тахана нохчийн яздархо? Поэтан Хатаев Хьусайнан шен хьажам бу цуьнга.
Нохчий меттан гIайгIанаш къоман тергонехь алссам мел хуьлу а дегайовхо ю мотт тишлур бац аьлла. Оцу тIехь доккха хазна кхуллуш къахьегна вайн къоман дешан говзанчаша, яздархоша, амма церан чкъор хуьйцуш ца баьхкина меттан филологе, къоман литературе оьшшучул керлан нах. Оцо сагатдойту. Цундела боккха кхаъ хулу нохчийн литературехь къоначийн цIерш гучуевлча...
Даханчу оршот дийнахь, Лаха Неврехь дIаваьлла нохчийн меттан говзанча, Iилманча Джамалханов Зайнди. Нохчийн мотт Советан Iедалша кириллицина тIе баьккхинчул тIаьхьа, цуьнан грамматикина тIехь уггар боккха болх бинчех цхьаъ вара иза.
Хьажа кхин дIа а
